RedactioneelIn mijn laatste jaar aan de universiteit kwam er naast de verplichte cursussen, stilaan meer tijd voor mijn eigen wetenschappelijke interesse. Ik hield er van om op vrije momenten in de wiskundebib op de campus te snuisteren, de wiskundefilmpjes van de ‘open university’ te bekijken – van YouTube was er nog lang geen sprake – en als avondlectuur een selectie aan interessante wiskundetijdschriften mee naar mijn studentenkamer te nemen. In mijn laatste jaar aan de universiteit kwam er naast de verplichte cursussen, stilaan meer tijd voor mijn eigen wetenschappelijke interesse. Ik hield er van om op vrije momenten in de wiskundebib op de campus te snuisteren, de wis-kundefilmpjes van de ‘open university’ te bekijken – van YouTube was er nog lang geen sprake – en als avondlectuur een selectie aan interessante wiskundetijdschriften mee naar mijn studentenkamer te nemen.
Figuur 1 – Een les van Open University over lineair programmeren
In de beginjaren van Uitwiskeling waren we ook vaste klanten bij de universitaire bibliotheek voor de toonaangevende didactische tijdschriften uit de buurlanden: Euclides, De Nieuwe Wiskrant en Willem Bartjens uit Nederland, Mathematic Spectrum en The Mathematical Gazette uit het Verenigd Koninkrijk, Didaktik der Mathematik en Praxis der Mathematik uit Duitsland.
Toen ik jaren later opnieuw in een universitaire bibliotheek op zoek was naar wiskundige basisvoeding, bleek dit niet meer zo vlot te gaan. Te dure tijdschriften met een te klein lezersdebiet waren stilzwijgend opgezegd. Andere waren ter ziele gegaan. En de tijdschriften die er overbleven, moesten ter plekke worden uitgelezen of artikel per artikel op een kopieermachine worden gekopieerd.
Niet alleen bij de didactische publicaties maar ook bij de zuiver wetenschappelijke publicaties is er een probleem van toegankelijkheid. Artikels, waarvan je een korte inhoud op het internet vindt, zijn verstopt achter een torenhoge paywall. Daarom is het niet te verwonderen dat er verschillende initiatieven van de open-access-bewegingen op het internet ontstaan zijn: Sci-Hub, Unpaywall, Library Genesis… Niet alle organisaties echter hanteren een even legale modus operandi.
Figuur 2 – Het brein achter Sci-Hub
De Robin Hood van de open-access-beweging is ongetwijfeld de Kazachstaanse computerprogrammeur Alexandra Elbakyan, die in 2011 als 22-jarige student de piratensite Sci-Hub oprichtte. Deze site bestaat nog steeds en is eenvoudig in gebruik. Je geeft simpelweg het DOI-nummer in van een artikel, waarvan je de korte inhoud op een website hebt gelezen. Na enkele ogenblikken opent de pdf zich. Het spreekt voor zich dat uitgeverijen niet gelukkig zijn met deze ontwikkeling. Het verspreiden van inhoud waarop copyright rust, is en blijft illegaal.
In 2015 werd Elbakyan, die openlijk ijvert voor een vorm van wetenschappelijk communisme, aangeklaagd door Elsvier en in 2017 door de American Chemical Society. In beide gevallen legde de rechter Sci-Hub een zware schadevergoeding op en een verbod om haar online business verder te zetten. Sindsdien is de beweging van Elbakyan populairder dan ooit. Ze voert nu een guerrilla-strijd en opereert vanuit verschillende urls die om de seconde van locatie wisselen. De wisselende locaties kun je vinden via de site Love Science, Love Sci-Hub!
Dat Elbakyan een discussie heeft geopend, staat buiten kijf. Moeten wetenschappelijke publicaties aan een marktsysteem onderworpen zijn? Tot hiertoe heeft de discussie zeker al iets bescheidens in beweging gebracht. Hoe langer hoe meer uitgeverijen werken gedeeltelijk mee met de open-source-bewegingen en stellen meer artikels open voor het grote publiek, zij het wel eens onder het mom van een tijdelijke coronamaatregel.
Toen we in 1984 Uitwiskeling boven de doopvont hielden, maakten de doopmeters en dooppeters een expliciete doopbelofte. Ze namen zich voor om didactische en wetenschappelijke inzichten zo breed mogelijk uit te zaaien bij hun doelpubliek. Om dit te kunnen doen, is het nodig om het jaarlijkse lidgeld tot een bodemprijs te laten zakken, die net volstaat om de druk- en verzendingskosten en de kosten voor de website te dekken. Als teaser zetten we sinds enkele jaren ook artikels vrij consulteerbaar op het internet. Daardoor is het zelfs niet meer rendabel om Alexandra Elbakyan aan het werk te zetten als je geïnteresseerd bent in artikels over het Vlaamse wiskundeonderwijs :-).
Je vraagt je misschien af of wij ons met break-even abonnementsprijzen, ook eens een follietje kunnen veroorloven. Het antwoord ligt voor je neus. Vanaf deze maand genieten jullie van een uitgave in kleurendruk. We hopen hiermee je leesplezier nog verder te verhogen en nodigen jullie nog steeds uit om samen met ons je kennis en inzichten uit te wis(s)(k)elen.